SRPSKI OPANAK - ponos tradicije

Šta je opanak?

Opanci su veoma stara vrsta obuće koja se nosila još u periodu pre nove ere. Ova obuća predstavlja sastavni deo narodnog odevanja, koji su lepo usklađeni sa ukupnim izgledom nošnje.

Opanci su seoska laka, kožna obuća, koja se priteže oko nogu kaišima ili oputom. Na Balkanskom poluostrvu je jako rasprostranjena u raznim oblicima, modnim detaljima i bojama. 

Kožna i plitka obuća, ravnog ili oblog oblika sastoji se od gazišta, lica i opute ili kaiša za vezivanje. Sa početnom fuknkcijom da sačuvaju nogu komadom kože koja se vezivala oko stopala, vremenom su se razvili brojni modeli opanaka.

Prvobitno su bili obuća za svečane prilike. Kasnije, ustupajući mesto savremenoj fabričkoj obući, postali su uglavnom radna obuća.

Različite potrebe razvijale su različite vrste opanaka

U zavisnosti od vrste kože i načina izrade, na spopalima su se mogli videti: presni opanci od neuštavljene kože izrađivani u kućnoj radinosti; crveni opanci od poluštavljene kože, đonovski tzv.građeni opanci i opanci kapičari od uštavljene kože izrađivani u opančarskim i obućarskim radionicama širom Srbije.

Gotovo je svaki deo Srbije bio prepoznatljiv po svom modelu opanka u kome su izrađeni ili pak ime označava neku njihovu osobinu. Tako se danas za opanke može čuti njihovo geografsko poreklo (šabački, valjevski, užički, šumadijski, kosmajski, kačerski, kolubarski i moravski opanci) a manje ime po načinu izrade. 

Najstarija vrsta izrade opanaka su tzv “presni opanci”

Ova vrsta opanaka potiče iz najranijeg perioda ljudske civilizacije i nošena je od krajnjeg severa do krajnjeg juga Evropskog kontinenta.

Pravljeni su od samo usoljene i na suncu osušene goveđe, svinjske, kozije ili bivolje kože. Krojeni su prema obliku i veličini stopala, a kožnim kaišićem provučenom kroz otvore duž ivice pričvršćivani su za nogu. Lice presnih opanaka je veoma plitko i često samo delimično pokriva gornji deo stopala.

Na Balkanu je ova najjednostavnija obuća, izrađivana, i nošena kao radna obuća sve do prve polovine 20. veka.

Ovakve opanke pretežno je nosilo stočarsko stanovništvo u planinskim predelima dinarske i centralnobalkanske zone.
Narodni nazivi za opanke od neprerađene kože su: presni, prešnjaci, sirovari, šivaći ili krtice.

Crveni opanci

Crveni opanci su dobili naziv po boji poluštavljene goveđe kože od koje su pravljeni. Počeli su da se izrađuju u Užicu sredinom 19. veka. Užice je postalo centar iz koga se njihova izrada raširila i u druge krajeve Srbije.

Izgledom su bili slični vrnčanim opancima, mada jači i bolji. 

Kapičari su sastavni deo novije nošnje panonskog tipa

Opanci kapičari se sastoje od đona, lica, dela za petu i kaiša za vezivanje. Najviše su izrađivani i nošeni u panonskim ravničarskim predelima, graničnim posavskim i podunavskim oblastima.

Nazivani su još i banatski, prečanski, švapski, lubaši i zaklopljeni opapci. Bili su sastavni deo novije nošnje panonskog tipa, a smatramo ih elementom evropske kulture u kulturi odevanja Panonskih Srba.

Đonaši- dosta izmenjeni ali i danas poznati i nošeni

Đonaši opanci pravljeni su od uštavljene goveđe kože. Sastoje se od đona, lica, vrha i kaiša za pričvršćivanje. To su bili svakodnevni opanci bez posebni ukrasa sa debljim slojem kože koji je sprečavao brzo propadanje. Ipak, hodanje u njima bilo teže jer su imali težinu i do 1 kg.

Lice je ispleteno od tanko isečenih traka mekše kože. Na prostom opanaku preplet je bio urađen sredinom i duž ivica, a na pokrivenom, celom širinom. Najviše su nošeni prosti opanci.

Vrh je najizrazitiji i najprepoznatljiviji deo građenog opanka. Nastao od nabora pri oblikovanju đona, postao je njegov glavni ukras.

Prema obliku, veličini i načinu na koji je savijen vrh opanka, razlikuju se muški I ženski opanak. Na ženskim opancima je vrh manji ili da ga nema.

Danas u Srbiji ima veoma malo opančara a opanci se kupuju uglavnom za potrebe folklora ili kao suveniri i to pretežno opanke bez kljuna ili „Šopske“.

Zanimljivost:

Od 15. veka pa sve do danas za izradu opanaka koristi se teleća, govedja i svinjska koža. Nisu se razlikovali levi i desni opanak već je radjen samo jedan oblik u brojevima od 19 do 47.U početku, ta koža je uglavnom bila neštavljena, što je uticalo na pojavu raznih gljivičnih oboljenja pa je zato krajem 19. veka ovi opanci izbačeni iz upotrebe.

SerbianShop vam nudi širok spektar opančarske tradicije, na samo jedan klik. Upoznajte našu ponudu i obezbedite komad tradicionalnih opanaka, bilo za poklon Ili za ličnu upotrebu.